Trải qua nhiều thế kỷ từ khi xây dựng, công trình quân sự nổi tiếng ở Quảng Bình vẫn sừng sững tồn tại cùng thời gian, bom đạn kẻ địch vẫn không xuyên thủng.
Việt Nam có nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng được xây dựng từ thời phong kiến, trải qua hàng trăm năm vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Phần lớn trong số đó có thể bị bom đạn chiến tranh phá hoại, nhưng cũng có những di tích vẫn sừng sững cùng thời gian. Đặc biệt là công trình quân sự nổi tiếng được xây dựng từ thời Chúa Nguyễn ở thế kỷ thứ 17.
Ở vùng đất Quảng Bình, không ai là không biết đến công trình Lũy Thầy (hay còn gọi là Lũy Đào Duy Từ). Đây là công trình quân sự nổi tiếng của Việt Nam được xây dựng từ những năm 1630 vẫn còn tồn tại đến hiện tại. Năm 1630, Đào Duy Từ phụng lệnh của Chúa Nguyễn Phúc Nguyên xây dựng công trình lũy quân sự ở bờ nam của sông Nhật Lệ (nay thuộc TP. Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình).
Lũy Thầy là công trình quân sự được thi công nhằm mục đích bảo vệ Đàng Trong trước cuộc tấn công của Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài. Khi mới xây dựng, Lũy Thầy vô cùng nổi tiếng, được người dân lưu truyền với câu thơ: Khôn ngoan vượt được Thanh Hà, dẫu rằng có cánh khó qua Lũy Thầy.
Lũy Thầy nổi tiếng tồn tại sau hơn 100 năm không hề bị bất kỳ cuộc chiến nào làm ảnh hưởng nhờ công thiết kế và xây dựng của Đào Duy Từ. Được biết, Đào Duy Từ là người quê phủ Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa. Với tài năng và sự đức độ, Đào Duy Từ được Chúa Nguyễn kính trọng, nể phục gọi bằng danh xưng "thầy". Sau khi hoàn thành công trình quân sự, để nhớ ơn của Đào Duy Từ, người dân đã gọi lũy quân sự này là Lũy Thầy.
Lũy Thầy có cấu trúc bao gồm 3 chiến lũy chính là Lũy Trường Sa, Lũy Trấn Ninh, Lũy Trường Dục. Lũy Thầy được xây dựng từ Đầu Mâu đến cửa sông Nhật Lệ, ước tính dài 12 km. Sau nhiều cuộc chiến loạn, hiện tại, Lũy Thầy vẫn còn một phần di tích của 3 cửa lũy là cửa Tấn Nhật Lệ, cửa Lý chính Đại quan môn (sau gọi là cửa Võ Thắng Quan hay cổng Thượng) và cửa vào Dinh Quảng Bình (còn gọi là Quảng Bình Quan ).
Lũy Thầy được xây dựng từ nhiều lớp đất đá, phía ngoài đóng cọc gỗ lim, bên trong đóng cọc tre để ngăn chặn sự xâm phạm từ bên ngoài. Lũy Thầy cao trung bình 3-6 m, rộng 6 m và gồm 5 tầng. Ngày trước, Lũy Thầy được xây dựng kiên cố, vững chãi để voi hay ngựa cũng có thể đi qua. Với vị trí nằm dọc cửa sông Nhật Lệ, Lũy Thầy tạo nên địa thế khó tấn công, dễ phòng thủ.
Năm 1774, khi Chúa Nguyễn đối phó với cuộc Khởi nghĩa Tây Sơn của Nguyễn Huệ, Trịnh Sâm đã sai tướng của mình là Hoàng Ngũ Phúc tấn công vào Phú Xuân (Thừa Thiên - Huế ngày nay). Hoàng Ngũ Phúc chỉ huy 3 vạn quân vượt sông Gianh, âm thầm cùng tướng giữ thành ngấm ngầm dâng Lũy Thầy nên dễ dàng vào phía nam và bắt được Trương Phúc Loan đưa về kinh trị tội.
