Tân sinh viên là đối tượng rất dễ bị 'bắt cóc online'

Đại tá Trần Hồng Minh, Phó giám đốc Công an TP.HCM, cho biết hiện nay tội phạm công nghệ cao hoạt động với những thủ đoạn ngày càng tinh vi, xảo quyệt. Lứa tuổi học sinh, sinh viên với sự năng động, sáng tạo và khát khao kết nối cũng chính là nhóm đối tượng mà tội phạm mạng tập trung tấn công. Những cạm bẫy về lừa đảo tài chính, ăn cắp thông tin cá nhân, hay các hành vi tiêu cực khác... đang hằng ngày, hằng giờ đe dọa đến sự an toàn của học sinh, sinh viên.

Kịch bản của các vụ "bắt cóc online"

Tại tọa đàm với chủ đề "Bắt cóc online - Sự thật đằng sau màn hình", nằm trong Lễ khởi động chuỗi chương trình "Tour 360 - Học đường an toàn trong kỷ nguyên số" cho học sinh, sinh viên do Ban Thanh niên Công an TP.HCM phối hợp Trung tâm hỗ trợ học sinh, sinh viên TP.HCM tổ chức vào ngày 28.8, đại úy Huỳnh Đỗ Tấn Thịnh, Bí thư Đoàn thanh niên Phòng Cảnh sát hình sự, Công an TP.HCM, cho biết theo tổng quan của Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), Bộ Công an, có hơn 200 loại tội phạm công nghệ cao, lừa đảo trên không gian mạng nhưng cơ bản nhất có 4 loại: mạo danh, lừa đảo tình cảm, tìm kiếm việc làm và phát tán mã độc.

"Riêng sinh viên, thống kê cho thấy có các loại lừa đảo qua học bổng, tìm kiếm việc làm, nhà trọ và nguy hiểm nhất hiện nay là bắt cóc online", đại úy Thịnh chỉ ra và cho biết tính đến thời điểm hiện tại TP.HCM đã có 28 vụ "bắt cóc online", riêng Phòng Cảnh sát hình sự đã giải cứu hơn 10 vụ.

Tân sinh viên được đánh giá là đối tượng rất dễ bị "bắt cóc online". Bởi theo đại úy Thịnh, để thực hiện các vụ "bắt cóc online", đầu tiên đối tượng lừa đảo sẽ thao túng tâm lý. Có 2 nhóm đối tượng dễ bị thao túng tâm lý nhất là tân sinh viên chuẩn bị nhập học và mới năm nhất; bởi vì đây là thời điểm rất nhạy cảm của sinh viên. Hầu hết các bạn dễ nghe theo, không có cảnh giác, đồng thời sợ ảnh hưởng việc học và gia đình nên kẻ lừa đảo nói gì cũng làm theo…

Chỉ ra kịch bản của các vụ "bắt cóc online", đại úy Thịnh cho biết đầu tiên đối tượng lừa đảo sẽ giả danh công an, gọi video call theo kiểu hù dọa có liên quan đến một vụ án… Sinh viên bị thao túng tâm lý, đến khách sạn "tự nhốt" mình và làm theo các yêu cầu. Đối tượng lừa đảo sẽ có được video của sinh viên, sau đó liên hệ phụ huynh để uy hiếp. Phụ huynh hoảng loạn, làm theo yêu cầu và chuyển tiền.

Tại chương trình, khi đặt ra một tình huống giả định: "Hãy tưởng tượng bạn đang ở trọ, mẹ gọi điện khóc ngất vì vừa thấy một video em của mình bị trói và bịt miệng, kẻ gian đòi 100 triệu đồng trong 15 phút. Lúc đó, bạn sẽ xử lý thế nào?".

Một sinh viên nói: "Sẽ bảo mẹ video call cho mình, vì sợ có khi kẻ xấu đang giả danh mẹ mình. Sau đó gọi điện thử cho em mình xem có thật không".

Một sinh viên khác nêu cách xử lý: "Em sẽ trấn an mẹ hãy bình tĩnh, sau đó điện thoại báo cho công an".

Trước 2 cách xử lý này, đại úy Thịnh cho rằng đúng nhưng chưa đủ. Đại úy Thịnh hướng dẫn: "Khi nghe những cuộc gọi như thế, đầu tiên là phải thật sự bình tĩnh, chậm lại một chút và bắt đầu phân tích. Cùng người nhà phân tích rằng cái này là bắt cóc thật hay bắt cóc trên không gian mạng. Xem lại thời gian, vụ việc đã diễn ra mấy ngày rồi hay trong vòng mấy tiếng đồng hồ không liên lạc được cho em và sau đó nhận được video như thế gửi đến. Khuyên mẹ hãy câu giờ bằng cách nói với đối tượng là hiện tại không đủ tiền, cần thêm thời gian để xoay xở. Sau đó thu lại âm thanh, tiếng nói của đối tượng, thu thập thông tin như số điện thoại, tài khoản ngân hàng và báo cơ quan công an".

"3 không và 3 có" để bảo vệ chính mình

Trước một câu hỏi được khách mời đặt ra: Các video lừa đảo sử dụng công nghệ AI hiện nay rất tinh vi thì phải làm thế nào, đại úy Thịnh khuyên cần có "bộ nhận diện" của gia đình, như là một mật mã riêng hoặc dấu hiệu gì đó trên cơ thể để nhận biết. Chẳng hạn, hãy nói với ba mẹ rằng nếu con gọi điện về bảo chuyển tiền, dù là gọi video call và có hình ảnh rõ ràng, ba mẹ cũng nhớ hỏi mật mã riêng của gia đình mình hoặc là thương hiệu nhận dạng như nốt ruồi, vết sẹo nào đó trên người…

Chỉ ra một trong những thủ đoạn dễ dẫn sinh viên vào vòng lao lý, anh Thịnh đặc biệt nhấn mạnh: "Tự dưng gặp một người lạ ngỏ lời muốn thuê tài khoản ngân hàng, một tháng sẽ trả 15 triệu đồng…, các bạn sinh viên nếu phối hợp, làm theo sẽ gây ra chuyện là đồng phạm lừa đảo trên không gian mạng. Nếu đồng phạm trên 500 triệu đồng, sẽ bị khởi tố với án tù chung thân. Chính vì thế, tuyệt đối không cho mượn, cho thuê tài khoản ngân hàng".

Một sinh viên kể câu chuyện người thân của mình bị lừa tiền từ shipper gọi giao hàng. Sau khi người thân chuyển tiền cho shipper thì thấy ứng dụng ngân hàng trên điện thoại của mình có dấu hiệu bất thường, như có người khác đang sử dụng. Từ câu chuyện này, sinh viên mong muốn được hướng dẫn cách phòng tránh. Đại úy Thịnh cho biết đây là trường hợp đối tượng lừa đảo để chiếm quyền sử dụng điện thoại.

Một số thủ đoạn phổ biến đại úy Thịnh chỉ ra gồm: Đầu tiên là gửi tin nhắn chứa link lạ (SMS, Zalo, messenger…), đối tượng giả danh ngân hàng, công ty điện lực, bưu điện… gửi đường link; người dân bấm vào, điện thoại sẽ tải về phần mềm gián điệp cho phép kẻ xấu kiểm soát máy. Thứ hai là cài đặt ứng dụng ngoài kho chính thống, đối tượng dụ dỗ nạn nhân cài app "chơi chứng khoán, nhận quà, vay tiền nhanh", thực chất đây là ứng dụng độc hại, chiếm quyền truy cập tin nhắn OTP, danh bạ, thậm chí toàn bộ máy. Thứ ba là lừa lấy mã OTP hoặc mã xác thực, đối tượng sẽ gọi điện/nhắn tin giả danh công an, ngân hàng, nhân viên hỗ trợ kỹ thuật… yêu cầu người dân cung cấp mã OTP, mã xác nhận; khi có mã này, chúng có thể đăng nhập và chiếm tài khoản, kiểm soát điện thoại từ xa. Thứ tư là mượn điện thoại để "gọi gấp", một số đối tượng giả vờ cần gọi điện, sau đó nhanh tay cài đặt ứng dụng lạ hoặc đăng nhập tài khoản riêng của chúng trên điện thoại người dân. Thứ năm là sử dụng mạng wifi công cộng. Khi người dân truy cập wifi miễn phí không an toàn, kẻ xấu có thể chèn mã độc, kiểm soát điện thoại từ xa.

Khuyến nghị trong trường hợp này, anh Thịnh nói: "Không bấm vào link lạ, link nhận quà, link cập nhật thông tin. Chỉ cài ứng dụng từ CH Play (Android) hoặc App Store (iPhone). Không cho người lạ mượn điện thoại đăng nhập, cài đặt. Tuyệt đối không cung cấp mã OTP, mật khẩu cho bất kỳ ai. Hạn chế dùng wifi công cộng để đăng nhập tài khoản quan trọng".

Để bảo vệ chính mình trước tội phạm công nghệ cao, anh Thịnh chỉ ra "3 không và 3 có". Đó là: không vội tin, không vội làm, không tiết lộ; có kiểm tra, có cảnh giác, có bảo mật.

Và một điều đặc biệt, đại úy Thịnh nhấn mạnh: "Các bạn cần nhớ là hãy triệt xóa nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội phạm để phòng ngừa. Mỗi chúng ta trong kỹ năng sử dụng và nghe điện thoại chỉ cần nâng thêm một bước là phải phòng ngừa, chậm lại, bình tĩnh; khi có thông tin khiến cho chúng ta bị xáo động tâm lý để làm theo thì cần phải nhìn nhận lại ngay để triệt xóa nguyên nhân và điều kiện thực hiện các thủ đoạn lừa đảo".

"Lá chắn số" vững chắc trước tội phạm công nghệ cao

Đại tá Trần Hồng Minh, Phó giám đốc Công an TP.HCM, cho biết chúng ta đang sống trong thời đại mà không gian mạng đã trở thành một phần không thể thiếu của đời sống xã hội, đã mang lại nhiều cơ hội phát triển vượt bậc nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức về an ninh phi truyền thống vô cùng phức tạp, nơi tội phạm công nghệ cao hoạt động với những thủ đoạn ngày càng tinh vi, xảo quyệt. Trong đó, học sinh, sinh viên là đối tượng mà tội phạm mạng tập trung tấn công.

Trước thực trạng đó, đại tá Trần Hồng Minh cho biết việc trang bị kiến thức, kỹ năng phòng vệ số cho thế hệ trẻ không chỉ là yêu cầu cấp bách mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội. Và chuỗi chương trình "Tour 360 - Học đường an toàn trong kỷ nguyên số" thể hiện sự quyết tâm của Công an TP.HCM trong việc đồng hành cùng ngành giáo dục và các tổ chức chính trị xã hội, đoàn thể để xây dựng "lá chắn số" vững chắc bảo vệ các em trước những rủi ro trên không gian mạng.

Chương trình "Tour 360: Học đường an toàn trong kỷ nguyên số" dự kiến triển khai chuỗi hoạt động với 30 chuyên đề thông qua các buổi tọa đàm, hội thảo và hoạt động tương tác sáng tạo. Với sinh viên, chương trình được tổ chức với hình thức kết hợp tọa đàm, triển lãm infographic, minigame, nhạc kịch tình huống và đối thoại trực tiếp với chuyên gia Công an TP.HCM, chuyên gia tâm lý và KOLs. Đối với học sinh THPT, hoạt động được tổ chức hình thức tuyên truyền tại lễ chào cờ đầu tuần với nội dung trao đổi, giao lưu hỏi đáp trực tiếp cùng chuyên gia. Đặc biệt, mỗi trường sẽ thành lập "Biệt đội 360", lực lượng nòng cốt trong việc duy trì kênh thông tin cảnh báo và lan tỏa kiến thức phòng chống lừa đảo trong cộng đồng học đường.

Anh Lê Nguyễn Nam, Phó giám đốc Trung tâm hỗ trợ học sinh, sinh viên TP.HCM chia sẻ: "Với thực trạng lừa đảo qua mạng ngày càng gia tăng như hiện nay, chúng tôi đã phối hợp triển khai nhiều hoạt động cảnh báo, hỗ trợ học sinh, sinh viên trong việc nhận diện và phòng ngừa các tình huống lừa đảo. Chương trình "Tour 360: Học đường an toàn trong kỷ nguyên số" không chỉ dừng lại ở tuyên truyền nhận diện, phòng chống lừa đảo, mà còn khuyến khích các em trở thành tuyên truyền viên tích cực, chung tay xây dựng môi trường học đường an toàn, văn minh, không để lừa đảo len lỏi vào đời sống học sinh, sinh viên".