Họ Nguyễn không chỉ là một họ phổ biến tại Việt Nam mà còn là họ rất phổ biển ở Á Đông nói chung. Riêng tại Việt Nam, đây là họ phổ biến nhất khi chiếm đến khoảng 40% trên tổng dân số. Thống kê trong năm 2023 cho thấy có hơn 100 triệu người mang họ Nguyễn trên toàn thế giới. Riêng ở nước ta, họ này chiếm đến khoảng 40%, đông nhất. Còn so với thế giới, họ Nguyễn đứng thứ 4 về số lượng, chỉ sau họ Lý, Trương và Vương của Trung Quốc.
Họ Nguyễn không chỉ đông dân số mà còn lâu đời ở Việt Nam. Không khó để kể tên ra rất nhiều người nổi tiếng, anh hùng dân tộc mang họ này. Tiêu biểu phải kể đến như thượng đẳng tối linh, nhất phúc thần của nước Việt, đứng đầu trong bốn vị thánh bất tử là Đức Thánh Tản Viên – Nguyễn Tuấn. Ông là người có tài đức, giúp dân, giúp nước.
Hội người họ Nguyễn nước ta đã có nhiều tư liệu minh chứng Kinh Dương Vương là thủy tổ dòng họ này. Ít ai biết, Kinh Dương Vương mang họ Nguyễn (Nguyễn Quảng), lập ra nước Xích Quỷ thời tiền sử năm 2879 TCN. Tại Bắc Ninh ngày nay còn nhiều di ấn văn hóa, lịch sử về Kinh Dương Vương như Luy Lâu, đền thờ, lăng mộ của ngài ở thôn Á Lữ, xã Đại Đồng Thành, huyện Thuận Thành; chùa Phật Tích xã Phật Tích, huyện Tiên Du; chùa Keo ở xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành…
Trước đó, Kinh Dương Vương đã được biết đến là một trong những nhân vật nổi tiếng trong truyền thuyết Việt Nam. Nhiều người cho rằng ông không chỉ là thủy tổ họ Nguyễn mà còn là thủy tổ dân tộc Việt Nam. Dã sử chép lại rằng, Kinh Dương Vương tên húy là Lộc Tục, người hình thành nhà nước sơ khai đầu tiên vào năm Nhâm Tuất (khoảng 2879 TCN), đặt quốc hiệu Xích Quỷ, đóng đô ở Hồng Lĩnh (nay là Ngàn Hống, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh). Về sau kinh đô được dời đến Ao Việt (Việt Trì). Sau này Kinh Dương Vương truyền ngôi cho con trai là Lạc Long Quân.
Có nhiều lý do được đưa ra để lý giải vì sao nước ta có nhiều người họ Nguyễn như thế. Trong đó, một trong những lý do được biết đến là trong thời điểm đất nước bị đô hộ, dân ta còn nghèo khó, nhiều người ít học chữ, những người thuộc giai cấp thấp hèn trong xã hội thậm chí còn không có nổi một cái tên. Chỉ có những người thuộc tầng lớp trung lưu hoặc có địa vị mới có đầy đủ tên họ. Vì vậy, do có quá nhiều người không tên tuổi nên thực dân Pháp không thể kiểm soát hết, họ mới lấy họ Nguyễn làm mặc định để tiện bề quản lý và ghi chép.
