Rằm Tháng Giêng nhằm mùng 14, 15 đầu năm là một trong những ngày lễ quan trọng truyền thống của người Việt Nam nói chung và người Việt theo đạo Phật nói riêng.
Mỗi dịp đầu năm, người dân có truyền thống ăn chay cầu phúc hoặc đi chùa để cầu sự may mắn, hạnh phúc đến với bản thân, gia đình. Đặc biệt, Rằm Tháng Giêng là một trong những ngày lễ quan trọng diễn ra ngay sau Tết Nguyên đán. Thông thường, Rằm Tháng Giêng sẽ rơi vào ngày 14-15 âm lịch của tháng Giêng đầu năm mới.
Rằm Tháng Giêng năm Giáp Thìn 2024 năm nay sẽ rơi vào ngày thứ Sáu, thứ Bảy (23-24/2).
Theo cuốn sách Phong Tục và Tín Ngưỡng trong Gia Đình Việt Nam (Văn Hóa Dân Tộc, 1996), nhà nghiên cứu văn hóa Toan Ánh đã đưa ra quan điểm mới về việc thờ cúng trong gia đình. Ông cho rằng, theo truyền thống, vào ngày rằm tháng Giêng, Đức Phật được cho là đã xuống thế gian tại các chùa để kiểm tra lòng thành của các Phật tử.
Tết Nguyên Tiêu (còn được gọi là Rằm Tháng Giêng) người dân thường làm đèn hoa được treo khắp các con đường. Một số nơi tổ chức cuộc đua thuyền, trong khi ở những nơi khác, các trò vui như đấu kiếm, múa lân, hay cưỡi ngựa được tổ chức.
Ngoài ra, Rằm Tháng Giêng cũng có nhiều ý nghĩa khác, nhưng theo ông Toan Ánh, người ta tổ chức để thể hiện lòng tôn kính đối với các vị Phật, đồng thời cầu mong gia tiên, Thổ Công và Thần Tài ban phước cho mùa màng sắp tới.
Trong cuốn sách Đình Nam Bộ Xưa và Nay của Huỳnh Ngọc Trảng và Trương Ngọc Tưởng, hai tác giả cho rằng lễ cúng vào ngày Rằm Tháng Giêng cùng với các lễ cúng vào tháng 7 và 10 đều thuộc lễ cúng Tam Nguyên. Các nghi lễ này bắt nguồn từ nghi thức nông nghiệp, sau đó được Phật giáo "hòa trộn" theo lễ tựu vị hàng tháng.
Như vậy, Rằm Tháng Giêng không chỉ là dịp để tạ ơn Thiên Quan Đại Đế - vị thần đã mang lại mùa màng mùa thuận gió hòa, mà còn là ngày cầu mong phước lành, tài lộc và an lành sau mùa gặt, trước khi bước vào năm mới.
Người xưa quan niệm, Rằm Tháng Giêng thường phải dâng những lễ vật chay tịnh và ăn uống những thực phẩm chay tịnh, không nên sát sinh để giữ cho bản thân được trong sạch. Theo một số nghiên cứu nói rằng, Rằm Tháng Giêng thường được cúng trước đó ít ngày, vào đúng ngày 14 âm lịch, người ta sẽ tắm rửa sạch sẽ để rũ bỏ những bụi bẩn của năm cũ, thay quần áo mới, ăn chay, một số khác còn kiêng cử chuyện chăn gối.
Vào ngày này, ông Lý Khắc Cung kể rằng mọi người đều tập trung để cầu nguyện và đưa ra những nguyện vọng của mình tới các thần linh và các vị thần như Ngọc Hoàng thượng đế, Đức Phật, vua Đế Thích, Nam Tào, Bắc Đẩu, cùng các vị thánh khác. Đây là dịp mọi người mong muốn và hy vọng cho một năm mới được may mắn, thịnh vượng.
