Nhiều gia đình đến nay vẫn đang phân vân về việc nên đặt đĩa trái cây ở phía nào trên bàn thờ mới đúng nguyên tắc của người xưa. Hầu như nhà nào cũng làm sai.
Theo quan niệm dân gian từ xưa, bát hương thường được đặt chính giữa bàn thờ, đại diện cho trung tâm nơi năng lượng tích tụ và tinh tú hội tụ. Ở hai bên của bát hương thường có đèn dầu hoặc nến. Mâm ngũ quả thường được sắp xếp phía trước, còn bát hương thì ở phía sau, theo hướng mà người cúng nhìn về bàn thờ.
Trong lễ cúng, ông cha ta đã áp dụng nguyên tắc "đông bình tây quả" để bài trí đĩa trái cây và lọ hoa trên bàn thờ. Nguyên tắc này rút ngắn từ quy luật tự nhiên, với việc mặt trời mọc về phía đông và lặn về phía tây, cũng như cây cỏ phải đơm hoa trước khi kết trái. Do đó, trong lễ cúng, lọ hoa thường được đặt về phía đông, trong khi mâm ngũ quả sẽ ở phía tây.
Cách xác định hướng trên bàn thờ được thực hiện như sau:
- Hướng từ bên trong bàn thờ nhìn ra, tức là bên trái của ông bà (bên tả), được xem là phía đông.
- Hướng ngược lại (bên hữu) sẽ là phía tây.
Lối tư duy này xuất phát từ thói quen truyền thống, khi bàn thờ gia tiên thường được đặt giữa căn nhà với hướng chính là nam. Vì vậy, bình hoa thường được đặt ở bên trái của bàn thờ (phía đông), trong khi đĩa trái cây sẽ ở bên phải (phía tây), giúp thuận tiện trong việc bày biện.
Các loại trái cây thường được đặt trên ban thờ
Trên bàn thờ, người ta thường bày đủ 5 loại quả, được lấy từ nguyên tắc của ngũ hành, bao gồm Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, tượng trưng cho 5 yếu tố cơ bản của vũ trụ theo quan niệm phương Đông xưa.
Mâm ngũ quả thường gồm 5 loại quả có màu sắc đa dạng, như chuối xanh, bưởi vàng, lê trắng, quýt cam, hồng đỏ, đại diện cho 5 mong ước quan trọng trong cuộc sống hằng ngày: Phú (giàu có) – quý (sang trọng) – thọ (sống lâu) – khang (khỏe mạnh) – ninh (bình yên).
Trong Phật Giáo, mâm ngũ quả tượng trưng cho "ngũ thiện căn," bao gồm tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên trì), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), huệ căn (sáng suốt). Các loại trái cây được chưng trên mâm ngũ quả mang những ý nghĩa nhất định:
- Quả bưởi, dưa hấu: Hình dáng căng tròn, tươi mát, biểu tượng cho năm mới đủ đầy và may mắn.
- Trái hồng, quýt: Màu sắc đỏ cam rực rỡ, tượng trưng cho sự thành công và may mắn.
- Trái lê: Ngọt ngào, biểu tượng cho sự thuận lợi và suôn sẻ.
- Trái lựu: Nhiều hạt, mong muốn có nhiều con cháu, niềm vui lan tỏa trong gia đình.
- Trái đào: Thể hiện sự thăng tiến và phồn thịnh.
- Mai: Đại diện cho mong ước con gái hạnh phúc và có hạnh phúc gia đình.
- Trái táo (táo đỏ): Biểu tượng của sự phú quý.
- Thanh long: Mong muốn rồng mây gặp hội.
- Quả trứng gà hình trái đào tiên: Thể hiện sự ban xuống của lộc trời.
- Dừa: Ôm ý nghĩa "vừa" trong tiếng miền Nam, biểu tượng cho sự đầy đủ.
- Sung: Mong muốn sự sung túc trong mọi lĩnh vực như sức khỏe, công việc, tình yêu, ...
- Đu đủ: Đem lại sự phồn thịnh và đầy đủ.
- Xoài: Có âm na ná như là "xài" theo cách phát âm miền Tây, mong muốn một năm tiêu xài phồn thịnh và không thiếu thốn.
Những loại trái cây này không chỉ thể hiện ước nguyện của gia chủ mà còn đóng góp vào việc trang trí mâm ngũ quả dịp Tết với nhiều ý nghĩa hơn, vượt ra khỏi khía cạnh tâm linh của phong tục xưa.
(*)Thông tin trong bài chỉ mang tính tham khảo.
