Hồ Gươm, còn được biết đến với các tên gọi như hồ Hoàn Kiếm, hồ Tả Vọng, hồ Thủy Quân,... là một trong những biểu tượng quan trọng của Hà Nội và Việt Nam. Với diện tích rộng lớn đạt 12ha, hồ nằm ở vị trí trung tâm của Thủ đô, thu hút sự quan tâm của mọi người và là điểm đến không thể bỏ qua khi đến thăm thành phố.
Hồ Gươm quá quen thuộc với người dân Việt Nam, nhưng vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được khám phá. Một trong những điều đó là lý do tại sao nước trong hồ luôn giữ màu xanh. Một số người cho rằng đó là do sự phản chiếu của ánh sáng và màu sắc từ các cây xanh bao quanh. Có những quan điểm từ xa xưa cho rằng màu nước trong hồ Gươm có thể bị ảnh hưởng bởi chất liệu dưới đáy, như mỏ đồng.
Nhưng thật ra, theo PGS.TS Hà Đình Đức, nguyên nhân là bởi các chủng tảo lục. GS.TSKH Dương Đức Tiến chuyên gia nghiên cứu tảo hàng đầu Việt Nam cho biết, năm 1967, TS Tiborhortobargyi, Viện trưởng Viện Sinh lý Thực vật Hungary đã đến hồ Hoàn Kiếm để nghiên cứu. Tại đây, nhiều mẫu vật được lấy, cho ra kết quả bất ngờ. Theo đó, các taxon (đơn vị trong phân loại học) tảo lục chiếm số lượng lớn trong thành phần các loại tảo nơi đây. Nhờ đó mà nước hồ luôn có màu xanh trong.
Nghiên cứu của TS Tiborhortobargyi còn tìm thấy hơn 30 loại taxon. Chúng đều có gai ở đầu (tảo sừng), là loài tảo hiếm trên thế giới. Đặc biệt ơn, taxon ở đâu cũng có nhưng chỉ có tại hồ Hoàn Kiếm là nhiều gai như vậy. Thậm chí, hiện tại có một chủng tảo Chlorella của hồ Hoàn Kiếm đang được lưu giữ ở Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô. Chủng tảo này được xác định có khả năng chịu nhiệt cao, dùng được trong các khoang tàu vũ trụ. Nhờ khả năng tạo oxy, hàm lượng dinh dưỡng cao mà nó sẽ tạo tuần hoàn trong khoang tàu.
PGS.TS Hà Đình Đức đã dành nhiều năm nghiên cứu để giải đáp câu hỏi về việc tại sao hồ Gươm không bao giờ cạn. Ông đã phát hiện rằng hồ Gươm thực chất là một phần của sông Hồng cổ, sau khi dòng sông đã thay đổi hướng. Trong quá khứ, hồ rộng từ khu Hàng Đào xuống phố Lò Đúc và tiếp tục đổ ra sông Hồng. Hình dạng của hồ lúc đó giống như một chiếc trăng khuyết, vì vậy người ta đã gọi nó là Nguyệt Hồ.
Trong thời kỳ chúa Trịnh, hồ Gươm đã được chia thành hai phần là Tả Vọng và Hữu Vọng. Cuối thế kỷ 19, thực dân Pháp đã tiến hành san lấp hồ Hữu Vọng để mở rộng mạng lưới đường phố. Hiện nay, chúng ta chỉ có thể thấy được hồ Tả Vọng, cũng chính là hồ Gươm hiện nay.
Nguồn nước hiện tại của hồ Gươm được xác định là tự nhiên, khá ổn định và không bao giờ cạn kiệt. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực nghiên cứu, nhưng không có một giải thích chính xác nào về lý do vì sao nguồn nước của hồ này vẫn tồn tại trường tồn như vậy.
Một số người cho rằng mực nước của hồ Gươm phụ thuộc vào mực nước của sông Hồng do việc thông hồ giữa hai nguồn nước này. Tuy nhiên, thực tế đã chứng minh rằng dù có mưa lớn hoặc trời khô kéo dài, biến động của mực nước sông Hồng không có tác động đáng kể đến mực nước trong hồ Gươm.
