Chợ Bà Chiểu đã có từ lâu và gắn bó mật thiết với cuộc sống của người dân trong khu vực Bình Thạnh, TP.HCM nhưng ít ai biết "Bà Chiểu" là ai?
Đối với người dân TP.HCM nói chung, chợ Bà Chiểu không còn là một địa điểm xa lạ mà nó gắn bó mật thiết với sinh hoạt của mọi người. Chợ Bà Chiểu tọa lạc tại trung tâm quận Bình Thạnh, TP.HCM với diện tích gần 8.500m2. Đây là nơi trao đổi buôn bán tấp nập của thương lái, đặc biệt là các loại thực phẩm tươi sống cũng như phụ kiện, quần áo...
Chợ Bà Chiểu được xem là một trong những ngôi chợ tồn tại lâu đời nhất nhì tại TP.HCM với ghi chép lần đầu tiên xuất hiện vào khoảng thế kỷ 19. Năm 1942, chợ được người đàn ông tên Trần Văn Chơi (biệt danh ông Tư Chơi) cho xây cất khang trang hơn với diện tích rộng lớn. Chợ Bà Chiểu chia thành 8 khu chính với khoảng 800 hộ kinh doanh hơn 40 ngành hàng.
Thực tế, lịch sử của chợ Bà Chiểu ban đầu vốn là một khu chợ xổm , sau đó người dân dần tập trung đông đúc về đây để trao đổi buôn bán nên nó trở thành chợ trung tâm của tỉnh Gia Định (tỉnh được thành lập dưới thời vua Minh Mạng và được sáp nhập vào Sài Gòn năm 1975).
Mặc dù có từ lâu đời với hoạt động kinh doanh tấp nập nhưng đến nay, nhiều người vẫn không hiểu vì sao nó mang tên gọi là chợ Bà Chiểu mà không phải một cái tên nào khác?
Vì sao gọi là "Bà Chiểu"?
Học giả Trương Vĩnh Ký (1837-1898) là một nhà văn, nhà ngôn ngữ học, nhà khảo cứu văn hóa nổi tiếng của thế kỷ 19 cho rằng "Bà Chiểu" vốn xuất phát từ tên của một trong số 5 người vợ của ông Nguyễn Ngọc Thăng (hay còn gọi là Lãnh binh Thăng, ông Lãnh) - một võ tướng nổi tiếng thời vua Tự Đức, là thế hệ tướng lĩnh đầu tiên chống Pháp tại khu vực Nam Kỳ. Bên cạnh đó còn có các người vợ khác như Bà Hạt, Bà Điểm, Bà Quẹo, Bà Hom (tất cả đều là những khu chợ nổi tiếng ở TP.HCM).
Cũng theo học giả Trương Vĩnh Ký, ông Lãnh binh Thăng đã lập 5 khu chợ ở 5 khu vực khác nhau và giao cho mỗi người vợ quản lý một chợ. Đây là cách để phát triển giao thương và cũng hạn chế việc va chạm của những người phụ nữ trong gia đình.
Tuy nhiên, nhà văn Sơn Nam (1926-2008) có nhiều năm nghiên cứu về nền văn hóa Nam Bộ lại cho rằng Bà Chiểu là tên chỉ một vùng đất xuất hiện từ thời vua Tự Đức chứ không phải tên của một nhân vật cụ thể nào cả. Trong đó, "chiểu" có nghĩa là ao nước tự nhiên. Việc dùng tên "Bà Chiểu" mang ý chỉ ca ngợi "nữ thần được thờ bên ao nước tự nhiên". Điều này trùng khớp với việc chợ Bà Chiểu từng được quay mặt ra một con rạch nhỏ chảy từ kênh Nhiêu Lộc vào.
Trong khi đó, học giả Vương Hồng Sển (1902-1996) bày tỏ sự không đồng tình với cách giải thích "Bà Chiểu là một trong những người vợ của Lãnh binh Thăng". Ông cho rằng nên cẩn trọng khi nhận định Bà Chiểu, Bà Điểm, Bà Hom, Bà Hạt, Bà Quẹo là vợ của Lãnh binh Thăng.
Ngoài ra, người này cũng nêu một quan điểm khác khi cho rằng Bà Chiểu cũng như Bà Hạt, Bà Điểm rất có thể là tên người đầu tiên buôn bán tại các ngôi chợ này nên mới được mọi người gọi quen như thế. Ví dụ như chợ Bà Hoa ở quận Tân Bình cũng được đặt dựa trên người phụ nữ tên Hoa hiến đất xây dựng và đặt chỗ bán đầu tiên của chợ.
